Οικονομική κρίση και πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Ελλάδα: «καταστροφή» ή «ευλογία»
Ευάγγελος Φραγκούλης, MD, MSc
Γενικός-Οικογενειακός Ιατρός
Γεν. Γραμματέας της Ελληνικής Ένωσης Γενικής Ιατρικής
Fragkoulis E. Economic crisis and primary healthcare in Greece: ‘disaster’ or ‘blessing’? Clin Med. 2012 Dec;12(6):607.l
Η τρέχουσα οικονομική κρίση πλήττει την Ελλάδα ισχυρότερα από κάθε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα, συνιστώντας μια άμεση απειλή για την υγεία των πολιτών. Παράλληλα όμως προσφέρει στο Ελληνικό σύστημα υγείας ένα σχετικό πλεονέκτημα, την μοναδική ευκαιρία να επανασχεδιαστεί η συνολική προσέγγιση στη φροντίδα υγείας.
Η πολιτική βούληση για ρήξη με τα στενά συμφέροντα επαγγελματικών συντεχνιών και κοινωνικών ομάδων έχει ισχυροποιηθεί μπροστά στην οικονομική απειλή. Η εφαρμογή στρατηγικών, ριζοσπαστικών διαρθρωτικών αλλαγών είναι κρίσιμης σημασίας, έχοντας ως γνώμονα το “value for money” κάθε παροχής, την αποτελεσματική και αποδοτική κατανομή των ολοένα περισσότερο σπανιζόντων πόρων.
Ποια ήταν η απόκριση των κυβερνήσεων στην πρόκληση στον τομέα της υγείας μέχρι τώρα; Η περισσότερο ριζική μεταρρύθμιση ήταν η συγχώνευση των υπηρεσιών υγείας των πολυάριθμων ταμείων κοινωνικής ασφάλισης και η σύσταση του ΕΟΠΥΥ, ενός μονοψωνιακού αγοραστή υπηρεσιών υγείας με αυξημένη διαπραγματευτική ισχύ.
Το αμέσως σημαντικότερο μέτρο αποτέλεσε η εφαρμογή της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, η οποία επιτρέπει την παρακολούθηση και τον έλεγχο της συνταγογραφικής συμπεριφοράς των ιατρών. Παράλληλα συντάχθηκαν κατευθυντήριες οδηγίες τεκμηριωμένης και ασφαλούς κλινικής πρακτικής για τα συχνότερα νοσήματα.
Τέλος επιβλήθηκε σειρά μέτρων με στόχο την συμπίεση της αλόγιστα αυξημένης φαρμακευτικής δαπάνης (πρώτοι στην ΕΕ στην κατά κεφαλή δαπάνη για φάρμακα με μεγάλη διαφορά από τη δεύτερη χώρα…), συνταγογράφηση δραστικής ουσίας αντί εμπορικής ονομασίας από τους ιατρούς, αποζημίωση από τον ΕΟΠΥΥ των φαρμάκων με βάση την τιμή αναφοράς, αύξηση της συμμετοχής των ασθενών στη δαπάνη, αρνητική λίστα φαρμάκων κλπ.
Τι πρέπει να γίνει και δεν έχει ακόμα γίνει; Η ασφαλιστική κάλυψη των αναγκών υγείας πρέπει να αποτελεί καθολικό δικαίωμα για όλους τους πολίτες της χώρας και να αποσυνδεθεί από την εργασιακή κατάσταση. Αυτό είναι κρίσιμης σημασίας τη στιγμή που τα ποσοστά ανεργίας καλπάζουν.
Ο επαναπροσανατολισμός του συστήματος υγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και στη Δημόσια Υγεία, όπως προτάσσει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στη διακήρυξη του (2008), είναι «περισσότερο επιτακτικός τώρα από ποτέ» (“now more than ever”).
Κρίνεται σκόπιμο να δημιουργηθεί ένα δίκτυο πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, που να ενσωματώνει λειτουργικά του δημόσιους και ιδιώτες παρόχους υπηρεσιών υγείας. Ο θεσμός του «Οικογενειακού Ιατρού» πρέπει να εισαχθεί στο σύστημα, με ευθύνη για παραπομπή των ασθενών σε άλλες υπηρεσίες υγείας και σε ανώτερα επίπεδα φροντίδας, διασφαλίζοντας παράλληλα την συνέχεια της. Οι ασθενείς πρέπει να έχουν το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής του Οικογενειακού Ιατρού τους. Η έλλειψη Γενικών-Οικογενειακών ιατρών, παράδοξη σε σχέση με την υπερπροσφορά ειδικών, όλων των ειδικοτήτων, δυνατόν να αντιμετωπιστεί με την προσέλκυση ειδικών να παρακολουθήσουν προγράμματα “on the job” εκπαίδευσης στην Οικογενειακή Ιατρική.
Η αποζημίωση των ιατρών από το δημόσιο τομέα πρέπει να είναι δίκαιη και σε συνάρτηση με το έργο που παράγουν, διαφορετικά δεν θα εγκαταλειφτούν οι ευκαιριακές συμπεριφορές και η διαφθορά. Η αλλαγή του τρόπου αποζημίωσης των ιατρών προσφέρει την ευκαιρία να δοθούν κίνητρα παραγωγικότητας και αποδοτικότητας. Οι Οικογενειακοί ιατροί δυνατόν να αποζημιώνονται με ένα υβριδικό σύστημα «κατά κεφαλή» (capitation) και «αποζημίωσης σύμφωνα με την απόδοση» (pay for performance), που συνδέει την αμοιβή με τα αποτελέσματα. Οι ειδικοί δυνατόν να αποζημιώνονται με ένα συνδυασμό της «κατά πράξη αποζημίωσης» (της επιθυμητής μεθόδου από το ιατρικό σώμα, που γεννά όμως υπηρεσίες υγείας απρόσφορες…) και των σφαιρικών προϋπολογισμών (global budgeting) ανά ειδικότητα και ανά περιοχή, σταθμισμένων σύμφωνα με τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού της περιοχής.
Αυτό δυνατόν να καλλιεργήσει τον ευγενή ανταγωνισμό μεταξύ των ιατρών για ποιοτικότερες υπηρεσίες, θα τους αποθαρρύνει από την πρόκληση ζήτησης απρόσφορων υπηρεσιών, καθώς και θα συμβάλλει στην καλύτερη γεωγραφική κατανομή του ιατρικού δυναμικού.
Η εισαγωγή ηλεκτρονικού φακέλου ασθενούς είναι κριτικής σημασίας για την ενίσχυση της αποδοτικότητας και της ασφάλειας του συστήματος, καθώς και για την παρακολούθηση της πρακτικής των ιατρών και της συμμόρφωσης τους με τις κλινικές κατευθυντήριες οδηγίες. Μηχανισμοί εξωτερικού ελέγχου auditing) είναι απαραίτητοι.
Τέλος περισσότεροι πόροι πρέπει να κατανεμηθούν σε πολιτικές πρόληψης και προαγωγής υγείας. Αυτό αποκτά βαρύνουσα σημασία, αν αναλογιστούμε τον υψηλό επιπολασμό ανθυγιεινών συμπεριφορών και στάσεων ζωής στον ελληνικό πληθυσμό (πχ κάπνισμα, παχυσαρκία, ανεύθυνη οδήγηση κλπ), που αντιστρατεύονται την αποδοτικότητα του συστήματος.
Οι περικοπές στον προϋπολογισμό για την υγεία, αν δεν συνοδευτούν από ριζικές μεταρρυθμίσεις, θα οδηγήσουν σε μια σύγχρονη τραγωδία στην υγεία. Από την άλλη, η κρίση δημιουργεί την χρυσή ευκαιρία να επανασχεδιαστεί και να αναδιαρθρωθεί το σύστημα υγείας, εξαλείφοντας τις ανεπάρκειες και τις ανακολουθίες του παρελθόντος, ώστε να προσφέρει ποιοτική φροντίδα υγείας στο σύνολο του πληθυσμού, κρατώντας παράλληλα το κόστος υπό έλεγχο.